Phương pháp giải các bài tập di truyền hoán vị cơ bản

Dạng 1: Các phương pháp xác định quy luật hoán vị gen

Phương pháp giải

Trong điều kiện mỗi gen quy định một tính trạng trội, lặn hoàn toàn. Khi xét sự di truyền về hai cặp tính trạng, nếu xảy ra một trong các biểu hiện sau, ta kết luận sự di truyền hai cặp tính trạng đó, tuân theo quy luật di truyền hoán vị gen của Morgan

a- Khi tự thụ phần hoặc giao phối giữa hai cặp gen, nếu kết quả thế hệ lai xuất hiện 4 kiểu hình tỉ lệ khác 9:3:3:1 ta kết luận hai cặp tính trạng đó được di truyền tuân theo quy luật hoán vị gen

P: (Aa,Bb) x (Aa,Bb) → F₁ có 4 kiểu hình tỉ lệ ≠ 9:3:3:1

=>Quy luật hoán vị gen

b- Khi lai phân tích cá thể dị hợp về hai cặp gen, nếu F_B xuất hiện 4 kiểu hình tỉ lệ khác 1:1:1:1, ta kết luận hai cặp tính trạng đó được di truyền theo quy luật  hoán vị gen

P: (Aa,Bb) x (aa,bb) →  F_B có 4 kiểu hình, tỉ lệ ≠ 1:1:1:1

=>quy luật hoán vi gen

Tổng quát: Nếu tỉ lệ chung của cả hai tính trạng biểu hiện tăng biến dị tổ hợp, mặt khác không bằng tích các nhóm tỉ lệ khi xét riêng, ta suy ra hai cặp tính trạng đó được di truyền theo quy luật hoán vị gen

Ví dụ 1 : Khi lai cây thân cao, chín sớm (dị hợp tử hai cặp gen) với cây thân thấp, chín muộn (đồng hợp lặn) Fa thu được 35% cây thân cao, chín sớm : 35% cây thân thấp, chín muộn : 15% cây thân cao, chín muộn : 15% cây thân thấp, chín sớm. Xác định quy luật di truyền các gen nói trên?
Giải:

 Fa xuất hiện 4 loại kiểu hình,

Tỷ lệ phân li kiểu hình là  35 : 35 : 15 :15

=>  Tỷ lệ khác 1:1:1:1  và  1:1 => các gen không phân li độc lập với nhau

=>Vậy hai cặp gen quy định tính trạng di truyền theo hoán vị gen.

Ví dụ 2 : P: Khi cho cây hoa kép màu đỏ di hợp tử hai cặp gen tự thụ phấn F1 thu được 59% cây hoa kép, màu đỏ: 16% cây hoa kép, màu trắng : 16% cây hoa đơn, màu đỏ: 9% cây hoa đơn, màu trắng. Hãy xác định quy luật di truyền của phép lai trên ?
Giải:

F1 xuất hiện 4 loại kiểu hình khác với tỷ lệ 9:3:3:1 của phân li độc lập chứng tỏ hai cặp gen quy định hai cặp hai cặp tính trạng trên cùng nằm trên một cặp nhiễm sắc thể tương đồng và có hiện tượng hoán vị gen.

Dạng 2: Xác định tỉ lệ giao tử

Lí thuyết cần nhớ :

Tần số hoán vị gen (TSHVG) là tỉ lệ phần trăm các loại giao tử hoán vị, tính trên tổng số giao tử được sinh ra (< 50%)

Gọi x là TSHVG, trong trường hợp xét hai cặp alen

+ Tỉ lệ giao tử hoán vị  = \(\frac{x}{2}\)

+ Tỉ lệ giao tử không hoán vị là \(\frac{1-x}{2}\)

Cách giải :

-   Tính số loại giao tử được  tạo  ra

-   Xác định giao tử hoán vị và giao tử liên kết dựa vào kiểu gen

-    Tính tỉ lệ kiểu giao tử  theo công thức .

Ví dụ 3 : Quá trình giảm phân xảy ra hoán vị gen giữa A và B với f = 40% và giữa B và D với f = 20%. Xác định số loại giao tử, thành phần các loại giao tử, tỉ lệ các loại giao tử trong các trường hợp sau:

a) \(\frac{Ab}{aB}\)                       b) \(\frac{ABe}{abE}\)                           c) Aa\(\frac{BD}{bd}\)                 d) \(\frac{Ab}{aB}\frac{De}{dE}\) 

Dạng 3: Biết gen trội lặn, kiểu gen P và  tần số hoán vị xác định kết quả lai

Phương pháp giải

+ Xác định tỉ lệ từng loại giao tử của P

+ Lập bảng, suy ra tỉ lệ kiểu gen, tỉ lệ kiểu hình ở thế hệ con

Ví dụ 4 : Cho phép lai P:\(\frac{AB}{ab}\times \frac{ab}{ab}\)  (tần số hoán vị gen là 30%). Các cơ thể lai mang hai tính trạng lặn chiếm tỷ lệ:

Ta có A>> a ; B>>b                                            

Xét phép lai  : \(\frac{AB}{ab}\times \frac{ab}{ab}\)   có \(\frac{AB}{ab}\) , f = 30% cho các giao tử : AB = ab = 35%; Ab = aB = 15%

 \(\frac{ab}{ab}\) chỉ tạo ra một loại giao tử ab

Vậy các cơ thể lai mang 2 tính trạng lặn chiếm tỉ lệ : \(\frac{ab}{ab}\) = 0,35( ab)  x 1 (ab)  = 0,35 =  35%

Đáp án B

Ví dụ 5 : Hai gen A và B cùng nằm trên một cặp NST ở vị trí cách nhau 10cM. Cơ thể  \(\frac{AB}{ab}\) lai phân tích, kiểu hình đồng hợp lặn chiếm tỷ lệ:   A. 5%.                           B. 22,5%.                   C. 45%.                                D. 25%.